Verhalen dragen bij aan een betere wereld. Hoe dat zit kun je hieronder horen én lezen.
Verhalen: feiten met een ziel
We worden aangetrokken door verhalen, zo zitten mensen in elkaar. We dromen bijvoorbeeld niet in feiten, we dromen een verhaal over hoe we een probleem te boven komen. Als we gegevens willen onthouden, zetten we ze in een verhalend verband. Films, real-life soaps, maar ook nieuws, sport, geschiedenis, natuurkunde, godsdienst, op al die terreinen bedienen men zich van verhalen om de feiten of beweringen op een prikkelende, zinvolle manier te presenteren. Via verhalen krijgen feiten een ziel.
Ontdek hier dat sprookjes en waarheid niet eens zoveel verschillen.
Menselijkheid tegen ontmenselijking
Hoe bewaar je je ziel in een wereld waar een massa feiten je overspoelt? Hoe bewaar je je menselijkheid in onze wereld waar de uitspraak van Stalin van kracht is: “De dood van een mens is een tragedie, de dood van miljoenen is slechts statistiek.” Auteur Daniel Grossman, kind van joodse ouders, schreef een boek over dit thema. ‘Zie: liefde’ heet het. Het gaat over hoe je de essentie van je menselijkheid kunt bewaren. En over hoe het kon gebeuren dat groepen mensen zo ontmenselijkt werden, dat gewone mensen onmenselijke dingen met ze konden doen. Dat er een situatie kon ontstaan waarin de ene man tegen de andere riep: ‘Ik heb jouw Jood doodgemaakt.’ En de ander antwoordde: ‘Dan maak ik nu jouw Jood dood!’
Zie: liefde
Vooral dat laatste blijft je bij als je het boek leest. Ansjel Wasserman is schrijver van een vervolgverhaal dat in de krant verscheen in de jaren voor de oorlog. Hij is jood, en wordt met zijn gezin door de Nazi’s in een concentratiekamp gevangen gezet. Bij aankomst ziet hij hoe zijn dochtertje door de kampcommandant wordt doodgeschoten. Later lopen ze elkaar tegen het lijf, en hij wordt door de kampcommandant herkend als schrijver van diens favoriete kinderverhalen. Ze komen tot een merkwaardige overeenkomst. Hij vertelt iedere avond een verhaal over de helden uit zijn feuilleton. En elke avond zal de kampcommandant hem doodschieten. Hij wil namelijk dood. Maar het lukt niet want na ieder nekschot leeft hij verder. Moet zijn verhaal verteld worden soms?
Beluister hier hoe onze vooroordelen bepalen hoe we de wereld zien.
Het verhaal wint
En het blijft niet lukken. Dus het verhaal gaat door. En wat doet Wasserman? Hij maakt van de hoofdpersonen in zijn verhaal de grootste schlemielen die maar bestaan. De schlemielen, de Untermenschen, dat zijn de helden van het verhaal. De kampcommandant leeft helemaal mee. Hij leeft zodanig mee, dat hij in de echte wereld tot de conclusie komt dat hij verkeerd bezig is. En hij moet zijn werkzaamheden beëindigen.
Zo behoud je menselijkheid
Hier geeft Grossman zijn antwoord op de vraag naar het behoud van menselijkheid prijs. Verhalen, literatuur, hebben de kracht om de wereld te veranderen door de mens bij de essentie terug te brengen. Zoals hij het in een artikel in The Guardian in 2007 zei: “Het lezen van literatuur herstelt onze waardigheid en (…) onze menselijkheid, zoals ze bestonden voordat ze werden vertroebeld en uitgewist doordat we met de massa mee bewogen.”
Verhalen leren kijken
Verhalen dragen dus bij aan een betere, meer menselijke wereld. Want ze nemen ons mee en laten ons onszelf verplaatsen in mensen en omstandigheden die ons vreemd zijn. We beleven ze vervolgens van binnenuit. Zo kan een schrijver ons meenemen en ons door compleet andere ogen laten kijken. Naar de wereld en naar onszelf. Waardoor we leren dat er meer manieren van kijken zijn, en dat de onze niet per sé de beste is. Of juist wel beter, soms.
Verhalen maken je meer mens
Wil jij een goed mens zijn? Tolerant, ruimdenkend, begripvol en wijs? Waarom verdiep je je dan niet in het verhaal van een ander? Waarom ga je af op je eerste gevoel van ergernis, op de indruk dat de ander vreemd dus gek of hoogstens oninteressant is? Ga je af op wat je gehoord hebt over ‘dat soort mensen’, op je vooroordelen. Waarom maak je geen tijd om met oprechte nieuwsgierigheid naar het verhaal van de voorbijgangers in jouw wereld te luisteren, met aandacht en interesse? Het maakt je in elk geval menselijker. Of bewust van wat menselijkheid allemaal zijn kan.
Dit is het boek Zie: liefde
[/column]